दिनांक: १९ फेब्रुवारी
महत्त्व: छत्रपती शिवाजी महाराज हे मराठा साम्राज्याचे संस्थापक होते. त्यांचे शौर्य, दूरदृष्टी, आणि लोकशाही मूल्यांवर आधारित शासन पद्धती आजही प्रेरणादायक ठरतात. महाराष्ट्रात, विशेषतः संभाजीनगरमध्ये त्यांची जयंती मोठ्या उत्साहात साजरी केली जाते.
संभाजीनगरमधील महत्त्वाचे सार्वजनिक सण आणि कार्यक्रम – २०२५
छत्रपती संभाजीनगर हे सांस्कृतिक, ऐतिहासिक आणि सामाजिक दृष्टिकोनातून समृद्ध शहर आहे. या शहरात वर्षभर विविध मोठ्या घटना, सण, आणि सार्वजनिक उत्सव मोठ्या उत्साहात साजरे केले जातात. २०२५ सालात काही प्रमुख उत्सवांनी विशेष रंग भरला असून, स्थानिक नागरिक, विद्यार्थी, आणि समाजसेवक यांचं प्रचंड योगदान या साजरीकरणामध्ये दिसून आलं. या लेखामध्ये आपण एका महत्त्वाच्या घटकावर सविस्तर चर्चा करणार आहोत: “शोभायात्रा आणि मिरवणुका”.
शोभायात्रा आणि मिरवणुका: सांस्कृतिक, सामाजिक आणि ऐतिहासिक परंपरेचा उत्सव
शिव जयंतीसारख्या ऐतिहासिक आणि गौरवशाली सणाच्या निमित्ताने संभाजीनगरमध्ये दरवर्षी भव्य शोभायात्रा आणि मिरवणुका निघतात. या शोभायात्रा म्हणजे केवळ एक धार्मिक किंवा पारंपरिक सोहळा नसून, ती एक सामाजिक एकत्रतेची, इतिहासाची आणि सांस्कृतिक वैभवाची सजीव अनुभूती असते. २०२५ मध्ये ही परंपरा अधिक भव्य स्वरूपात दिसून आली आणि हजारो नागरिकांनी आपली उपस्थिती नोंदवून या परंपरेला बळकटी दिली.
१. प्रमुख मार्ग आणि ठिकाणे
शोभायात्रा साधारणतः सकाळी सुरू होते आणि संपूर्ण शहरात मोठ्या जल्लोषात फिरते. प्रमुख मार्गांमध्ये क्रांती चौक, उस्मानपुरा, CIDCO, औरंगपुरा, गुलमंडी, आणि जुना मोंढा हे भाग महत्त्वाचे मानले जातात. या मार्गांवर विशेष सजावट केली जाते, विद्युत रोषणाई, फुलांची तोरणं, आणि रंगीबेरंगी बॅनर्स लावले जातात.
२. ढोल-ताशा पथकांचे योगदान
संभाजीनगरमधील विविध मंडळांनी तयार केलेली ढोल-ताशा पथकं ही शोभायात्रेचं आत्मा मानली जातात. या पथकांमध्ये युवक आणि युवती प्रचंड जोशात सहभागी होतात. प्रत्येक ढोलाच्या आवाजात एक ऊर्जा असते, जो प्रत्येक प्रेक्षकाच्या हृदयात शिवज्योत चेतवतो.
या पथकांचे शिस्तबद्ध संचलन, एकसंध वेशभूषा आणि ताशांच्या ठेक्यावर चाललेले घोषवाक्य हे लक्षवेधी असते. काही पथकं पारंपरिक वाद्यांसोबतच चंद्रमौळी, नगाडा, आणि तुतारीचा देखील वापर करतात.
३. लेझीम आणि तलवारबाजीचे प्रदर्शन
शोभायात्रेतील अजून एक महत्त्वाचा भाग म्हणजे लेझीम आणि तलवारबाजी. ही पारंपरिक कला केवळ करमणुकीसाठी नव्हे, तर एक शिस्तबद्ध आणि शौर्यदर्शक कृती आहे. युवक आणि मुली पारंपरिक पोशाखात, शिवकालीन वेशभूषा परिधान करून शस्त्रप्रदर्शन करतात.
तलवारबाजीचे प्रात्यक्षिक हे विशेषतः तरुण पिढीसाठी आकर्षण ठरते. यात शिवकालीन युद्धकलेचे दर्शन घडते, जसे की दोन तलवारींचा वापर, ढाल आणि भाला चालविणे, आणि युद्धनृत्य. लेझीमचा ताल आणि त्याच्यावर आधारित समूहनृत्यांनी शोभायात्रेच्या वातावरणात उत्साह भरतो.
४. पारंपरिक वेशभूषा आणि वेशांतर
तरुणाई, महिला आणि मुलं विविध ऐतिहासिक वेशात सहभागी होतात. छत्रपती शिवाजी महाराज, वीर सुभेदार तानाजी मालुसरे, जिजाऊ, आणि राजमाता या ऐतिहासिक व्यक्तिमत्त्वांचे वेशांतर करून काही लोक मिरवणुकीत सहभागी होतात.
या वेशभूषेमध्ये खास मराठा मावळ्यांचे शेला, पागोटं, बाण, शस्त्र, आणि अंगरखा यांचा समावेश असतो. काही महिला पारंपरिक नऊवारी साडी, नथ, गजरा आणि सोन्याची नक्षीकाम असलेली दागिन्यांची सजावट करून सहभागी होतात. ही वेशभूषा शहरात एक वेगळी शोभा निर्माण करते आणि मुलांमध्ये ऐतिहासिक जागरूकतेचा प्रसार करते.
५. सहभागी संस्था आणि मंडळे
संभाजीनगरमध्ये विविध सामाजिक संस्था, युवक मंडळं, सांस्कृतिक गट, आणि शाळा-महाविद्यालयं या शोभायात्रांमध्ये मोठ्या प्रमाणात सहभागी होतात. CIDCO संस्कृती मंडळ, शिवप्रभा प्रतिष्ठान, औरंगपुरा युवा मंच, आणि शिवतेज प्रतिष्ठान सारख्या अनेक संस्थांनी २०२५ मध्ये आपल्या सहभागीतेने शोभा वाढवली.
प्रत्येक गट आपला वेगळा थीम घेऊन सहभागी होतो – जसे की शिवकालीन गडांची प्रतिकृती, पाण्याचे महत्व सांगणारा संदेश, किंवा ‘बेटी बचाओ’ यासारखे सामाजिक विषय. यामुळे शोभायात्रा केवळ ऐतिहासिक नव्हे तर सामाजिक प्रबोधन करणारी ठरते.
६. सजावट आणि कला-सौंदर्य
शोभायात्रेत सजावट ही एक महत्वाचा भाग आहे. भव्य रथ, शिवराज्याभिषेकाचे देखावे, जिजामाता आणि शिवाजी महाराजांचे संवाददृश्य, किल्ल्यांची प्रतिकृती आणि रंगीबेरंगी फलक शहरभर आकर्षण ठरतात.
स्थानीय कलाकार, डेकोरेशन व्यावसायिक, आणि स्वयंसेवक हे सजावटीत मोलाचं योगदान देतात. विशेषतः क्रांती चौक आणि गांधी नगर परिसरात यावर्षी (२०२५) इलेक्ट्रॉनिक स्क्रीनचा वापर करून थ्रीडी लाईटिंग शो दाखवण्यात आला.
७. पोलिस आणि स्वयंसेवकांची भूमिका
इतक्या मोठ्या प्रमाणात मिरवणूक झाल्यावर सुरक्षा आणि व्यवस्थापन हा महत्त्वाचा भाग असतो. संभाजीनगर पोलिस विभाग, होमगार्ड्स, आणि स्वयंसेवक मंडळांनी चोख बंदोबस्त ठेवला. CCTC कॅमेरे, ड्रोन कॅमेऱ्यांची मदत घेऊन संपूर्ण शोभायात्रेवर लक्ष ठेवण्यात आलं.
स्वयंसेवकांनी गर्दी नियंत्रण, पाणीवाटप, आणि वृद्ध नागरिकांना मदत करण्यासारखी कार्यं केली. हे एक उत्कृष्ट व्यवस्थापनाचे उदाहरण ठरले.
८. सामाजिक संदेश आणि पर्यावरणपूरक दृष्टिकोन
२०२५ मध्ये विशेष लक्ष हे पर्यावरणपूरक शोभायात्रेवर दिलं गेलं. अनेक मंडळांनी फटाके न फोडता शोभा वाढवली. डीजेच्या आवाजाऐवजी पारंपरिक वाद्यं वापरली गेली. प्लास्टिकमुक्त सजावट आणि पर्यावरण रक्षणाचे संदेश फलक होते.
शोभायात्रेतून ‘स्वच्छ भारत’, ‘हर घर तिरंगा’, ‘पाण्याचे महत्त्व’, ‘झाडे लावा, झाडे जगवा’ यांसारख्या सामाजिक संदेशांची मांडणी झाली.
९. सोशल मिडियावरील प्रभाव
शोभायात्रेचा प्रभाव सोशल मिडियावर देखील मोठ्या प्रमाणात जाणवला. Instagram, Facebook, आणि YouTube वर हजारो व्हिडीओज, लाईव्ह स्ट्रीम्स, रील्स, आणि फोटो शेअर झाले.
हॅशटॅग्स जसे #ShivJayanti2025, #AurangabadYatra, #SambhajinagarVibes ट्रेंडिंगमध्ये गेले. स्थानिक फोटोग्राफर्स, व्हिडीओग्राफर्स, आणि डिजिटल क्रिएटर्सनी या शोभायात्रेला डिजिटल स्वरूपात अजरामर केलं.
१०. भावनिक आणि ऐतिहासिक दृष्टीकोन
शोभायात्रा म्हणजे केवळ एक सण नसून, ती एक ऐतिहासिक आठवण, समाजाला एकत्र आणणारी ऊर्जा, आणि नव्या पिढीला आपले मूळ ओळखून देणारा दुवा आहे. शिवाजी महाराजांच्या शौर्यगाथा, त्यांचं प्रजेवरील प्रेम, आणि त्यांनी निर्माण केलेल्या स्वराज्याचं स्मरण या मिरवणुकीमुळे प्रत्येक नागरिकाच्या मनात जागतं.
२०२५ मध्ये झालेली शोभायात्रा ही भविष्यातील पिढ्यांसाठी एक आदर्श ठरणार आहे. ती केवळ साजरी झाली नाही, तर प्रत्येक सहभागी व्यक्तीच्या मनात स्वराज्याची भावना जागवून गेली.
